Sa satuyang rona kun sain dakol an tawong naniniwala asin inaapod an sadiring sarong poeta o manrarawitdawit, dakol man an minasurat hali sa pagka-ignorante sa craft. Kadaklan sa sainda an hiling sa sukol asin rima mga atbong na masiod asin malaom sa saindang direksiyon pan-astetika. Entonses nilalampasan na sana an disiplinang ini asin minasurat sana sa free verse o vers libre.

Sabi kan Nobel Laureate na si Octavio Paz: "The relationship between man and poetry is as old as our history: it began when human beings began to be human. The first hunters and gatherers looked at themselves in astonishment one day, for an interminable instant, in the still waters of a poem."

Kan an mga enot na manrarawitdawit huminugot asin huminangos nin mga linya sa biospera, suminanib tulos sainda an musa kan uniberso, an siklo kan buhay asin an disiplina kan kalikasan. Kaibanan duman an hulagway kan pagtanom asin pag-ani, pagkamundag asin kagadanan, aldaw asin banggi, paghugot asin pagluwas nin hinangos, asin iba pang siklo kan buhay. Kaya nagin natural na sa rawitdawit na igwa nin metro asin rima.

Pati an mga modernistang nagpasimuno sa free verse nagin eksperto man muna sa disiplina kan tugma at sukat. Nagin importanteng armas ini kan saindang armada poetica. Mantang an vers libre saro man sana sa kadakol na poetic forms.

Alagad igdi satuya, na igwa man nin tradisyon sa literature, mat mga poeta na uminusar man kan disiplina asin padron sa rima. Sa kabtang na ini manigong pag-adalan ta asin tutukan an mga klase nin padron kan rima asin an sistema kan pag-inhinyer kaini. Antes kayan, linawon tang dai ka makakagibo nin padron kun may saro ka sanang taytay. Dapat igwa kang duwang liny arog kan patood na ini:

Matagason an dila (a)
Alagad mabunganga (a)

Halimbawa ini kan padron na saruan na igwa sanang sarong klase nin rima. Sa kasong ini, an dila asin mabunganga anas malumi asin yaon sa tugmang patinig na igwa nin impit o ipit. Ini man yaon sa antas na tudlikan.

Kun tulo na an taytay, sarong halimbawa an ariwagang ini:

An tawong hugakon (a)
Pag nabuhay parahabon (a)
Pag nagadan bulokon. (a)

Ini yaon man sa padron na saruan. An hugakon, parahabon, asin bulokon, anas sa tugmang katinig na maluya asin igwa nin marikas na pagbasa. Ini yaon pa man sa antas na tudlikan.

Kun apat na an taytay, arog kaini an maluwas:

Igwa akong bayong, bayong na kisakit. (a)
Mapula si mata sa pagparatangis. (a)
Maniwang si hawak sa pagparahadit, (a)
Igwang primer amor na pinag-iisip. (a)

Saruan man an padron kaini. An kisakit, pagparatangis asin pinag-iisip anas tugmang katinig na makusog asin igwang maluway na pagbasa. Mantang an pagparahadit, tugmang katinig na makusog asin igwang marikas na pagbasa. Kun kaya ini yaon sa antas na karaniwan o ordinaryo.

Saro pang klase nin padron iyo an sunudan. Arog kaini an halimbawa:

An samong karabaw (a)
Padaba ni Tatay, (a)
Dai pigpapakol (b)
Siya mahigoson. (b)

An karabaw asin Tatay, anas tugmang katinig na maluya asin an enot marikas an bigkas o basa, an huri maluway lang an bigkas. An pigpapakol asin mahigoson, nasa tugmaang katinigna maluya asin anas maluway an pagbasa o bigkas. Kun an mga taytay kan saro sanang saknong bako nang saruan an padron, dai na ini maika-klasipika kun antas karaniwan, tudlikan, pantigan o dalisay an rima kaini. Arog man kaini an halimbawa kan padron na salitan:

Ako an sarong parasakay (a)
Sa dagat nin pagkamoot; (b)
Ika an bitoon kong danay (a)
Napagsusundan nin boot. (b)

An parasakay asin danay, tugmang katinig na maluya asin igwa nin maluway na bigkas. An pagkamoot asin boot, tugmang makusog na igwang marikas na pagbasa.

Sarong klase man nin padron an paipit. Arog kaini an halimbawa:

Pagkurit kn tuba (a)
sa paha nang isip (b)
siya nagin hamtik (b)
an agom: sangkaka. (a)

An tuba asin sangkaka, anas tugmaang patinig na igwa nin impit, alagad an enot maragsa an pagbasa, mantang an huri, malumi. An isip asin hamtik anas man tugmang katinig na makusog, alagad an enot maluway an pagbasa, mantang an huri, marikas.

Naturalmente puwede pa man gilayon magkaigwa nin padron dawa igwang lima o sobra pang bilang nin taytay arog kan Pasion Bikol:

Kun pagdatong sa Calvario (a)
nin Inang mamondong gayo (a)
na aki niyang si Cristo (a)
napapako nang totoo (a)
duman sa Sacro-madero (a)

Pati ngani an pinagdududahan na epikong Ibalong igwa man nin simpleng padron:

Saysayon sa samo an gabos Kadungung (a)
Manga agi-aging suanoy ni Handiong, (a)
Pirak mong talasan isabay tugtugon (a)
Mahamis, ngangalsan padapit kan Aslong. (a)

Ika iyo sana, daing iba nanggad (b)
An makapagsasaysay awit na pambihag (b)
Kadtong manga hilom na di nahahayag (b)
Kan ronang kaidto orog na mapalad. (b)

May mga estratehiya man sa pag-gamit kan padron kan rima tanganing mapasilyab am lirisismo o bulos kan musika sa mga taytay arog kan awit na ini:

Ano daw idtong sa gugon (a)
Bulawan bagang paghilngon? (a)
Kasu sakuyang dulukon, Lulay, (a-c)
Burak palan nin balagon. (a)

Kasu sakuyang kikua, (b)
Sarong boses nagsayuma (b)
Hari ngaya pagkuaa, Lulay, (b-c)
Ta tanum 'yan ni Mariya. (b)

An awit igwang padron na saruan, alagad kada
ika-tulong taytay, idinudugang an Lulay. An kagayonan
kaini, iyo na napanindugan pa man giraray an rima kan
kada ika-tulong taytay ta nagluluwas na (a-c) asin
(b-c) an mga ini.

Alagad may mga dapat man utubon pag minasurat ki
rawitdawit na igwang estratehiya sa padron kan rima.
Mangnohon an maka-umay na padron kan naratibong
bersong ini:

Kan taon 1814 pag-oran nin bato (a)
Kaaldawan Martes dos de Februero (a)
Alas siyete nin aga oras campanario (a)
Iyo si pagsimba kan gabos na tao. (a)

Kasu madali na magpoon an misa (b)
An poro kan bukid natatahoban na (b)
Nin asong malibog makakangalas na (b)
Ining horog-hodog makakatakot na. (b)

Oras alas nueve an gabos na tawo (a)
Sa laog nin simbahan riribok nang gayo (a)
An padi nagtaram dai magluwas kamo (a)
Ta kun magpipirit igwa nin peligro. (a)

Iyo nang pagpoon pag-oran nin bato (a)
Di na nakaluwas an gabos na tawo (a)
Duman sa simbahan huli ta sarado (a)
Alagad an an padi nagluwas sekreto. (a)

Mayong dudang maray-rahay an iskema kan naratibo, na iyo an pagkilhag asin pagpinta nin makatakot na sitwasyon. Yaon man igdi an parikala o tanog kan
irony. Alagad naraot ini nin huli ta sa pagpoon kan ika-duwang taytay kan ika-duwang saknong, anas na an inusar an end rhyme. Puwede man kuta ining depensahan bilang paagi kan poeta na pakutab-kutabon an satuyang daghan, alagad pag-abot sa ika-tulo asin ika-apat na saknong, magkaparehas lang an inusar na rima, iyo na an (a). Matanos na ini likayan ta nagtatao ini nin
impresyon na wara nang ibang aram na pantugma an awtor. Mas dapat na palampason muna an saro pang saknong antes na gamiton utro an nausar nang tugma. Arog baga kan mga saknong na ini kan Ibalong:

Kaya pag-awit na kan orog kagayon. (a)
Na saimong awit digdi sa malimpoy (a)
Sa poon kan dao, kahoy na marambong (a)
Mangagtukaw kita, ika hinanyogon. (a)

Si Kadungong tulos nyang kasimbagan (b)
Paghinanyog kamo, aking Kabikolan, (b)
Manga kasaysayan kan daga na gurang (b)
Erokan ni Handiong panong kagayonan. (b)

Sarong kahadean an rona kan Bikol, (a)
Tanayad mahiwas, daga manga gabon, (a)
Na an parilibot gabos magagayon, (a)
Mayaman sa ani ano man itanom. (a)

Igdi sa halimbawang ini, an rima iskema kan enot na saknong na iyo an (a), nautro sanang mausar pagkatapos kan ika-duwa o tahaw na saknong na (b). Saro sana ini kan mga kusog o merito pan-astetika kan Ibalong orog ta minaluwas na saro ining primera klaseng halimbawa kan maray na naratibong rawitdawit na igwa nin konsistent na padron asin rima iskema pati na sukol.
Alagad mangnong alexandrine an metro o sukol kaini na bako mananggad katutubo satuya kundi dara sana kan mga Europeo. Arog man ini kan sinurat ni Francisco Balagtas na Florante at Laura na manungod sa mga hadi asin prinsipe kan Albanya.

Nagkakaigwa man nin mga eksperimentasyon tanganing itaas an antas o i-komplikar an padron tanganing darahon an imahenistang sulog kan mga taytay. Igdi mina-imbento nin sadiring padron an manrarawitdawit:

Ubanon na lola (a)
Turog sa butaka (a)
Inihong talahib. (b)

Doros man paynita (a)
Nahugay saiya (a)
Sa diklom nin langit. (b)

Mangnohon na kun dudugangan nin -ng an enot na taytay sa enot na saknong, matatabangan kaining pahalnason an dalagan kan linya. Pag nirebisa, arog kaini an kaluluwasan:

Ubanon na lolang (a)
Turog sa butaka (a)
Inihong talahib. (b)

Dai man malikayan kan ibang poeta na magin masokista sa pag-imbento o pag-eksperimento sa disiplina kan padron. Pag-adalan ta an halimbawang ini:

Bukod (a)
ta ka (b)
Yaba, (c)
ngonyan. (d)

Kudot (a)
mo, ha! (b)
Tala (c)
pa man. (d)

Hangos (a)
ka na (b)
bayang (c)
maray: (d)

Dukot (a)
kitang (b)
dila (c)
atyan. (d)

An padron iyo an a-b-c-d asin an kada taytay igwa sanang duwang pantig. Garo baga inaarog kun paano magtaram an sarong tawong nagdadalagan, kinakapos nin hingangos asin nagkakalayo an daghan. An 'excitement' na naipit sa laog kan pilyong isip ka persona, nagin 'poetic utterances' na igwang sukol asin rima. Dawa ngani siyertong mawawaran nin sukol an saiyang hinangos kun maabot na niya an saiyang binubukod.

Naga City
29 Setyembre 2004.